homoEDUpl's channel
httpwwwhomoseksualizmedupl fan page

poznaj opinie specjalistów

Streszczenie

Przebieg dojrzewania, czas trwania ciąży, moment pojawienia się pierwszego zęba, menopauza - wszystko to ściśle zależy od genów i pojawia się w relatywnie wąskim przedziale czasowym. Jednakże moment pierwszego rozpoznania u siebie pociągu do własnej płci (SSA) czy pociągu do płci przeciwnej (OSA) może przypadać na bardzo szeroki przedział czasowy. Zjawiska te należą do innej kategorii niż np. dojrzewanie, a zatem w niewielkim stopniu są preprogramowane.

Dane pokazują, że pierwsze odczucia z tej kategorii pojawiają się średnio dwa lata przed okresem dojrzewania, zatem nie są z nim związane. Bardzo niewiele osób odnotowuje SSA lub OSA jako swe najwcześniejsze wspomnienia, zatem jest to fałszywy stereotyp. Nikt się nie rodzi z określoną orientacją seksualną. Porównanie momentu wystąpienia po raz pierwszy jakiegoś zdarzenia z rozkładem znanych biologicznych wydarzeń jest ogólną techniką pozwalającą oszacować na ile dane zdarzenie jest zakorzenione w biologii. W większości wypadków pierwsze odczucie skłonności homo- lub heteroseksualnej nie może zostać przypisane przyczynom biologicznym.

Być może zróżnicowanie wiekowe zależy silnie od przypadkowego spotkania kogoś atrakcyjnego. Jest to być może związane z akceptacją/odrzuceniem przez grupę rówieśniczą w szkole. Dane pokazują, że nastąpiło także obniżenie wieku pierwszego doświadczenia pociągu do płci przeciwnej o 6 lat w stosunku do czasów Kinsey'a, a także obniżenie wieku o około 10 lat w przypadku pociągu do własnej płci, co znów uwypukla jak bardzo jest to zjawisko zależne od czynników kulturowych. Odwoływanie się do momentu ujawnienia się po raz pierwszy pociągu do własnej płci jest jednym z najgorszych możliwych do wyobrażenia wyborów, by zilustrować rzekomą wrodzoność zjawiska.

Wstęp

Dość często możemy słyszeć aktywistów gejowskich jak mówią: "Oh, zawsze taki byłem. Moje najwcześniejsze wspomnienia dotyczą bycia innym i pociągu do mężczyzn." gdy umieścimy te słowa w kontekście, zwykle znaczy to: "moje najwcześniejsze wspomnienia dotyczą pociągu do własnej płci, a zatem musiałem urodzić się gejem". Czy tak samo wygląda to w przypadku OSA - czy zawsze pociągały nas osoby płci przeciwnej? Ponieważ heteroseksualiści rzadko się nad tym głębiej zastanawiają, mogą się wahać i nie być pewnym w swych odpowiedziach.

Każdy wie, że ani osoby z OSA ani SSA nie rodzą się świadomymi swej orientacji seksualnej, ponieważ bezpośrednio po urodzeniu nie potrafią różnicować między sobą a matką, a co dopiero między płciami. Fraza 'urodzony gejem' oznacza predestynowany, skazany na wykształcenie SSA lub OSA. W tym sensie byłoby to jak dojrzewanie. Byłoby biologicznym, zaprogramowanym zdarzeniem i powinno tworzyć wąski klaster czasowy jak inne wydarzenia w życiu biologicznie zdeterminowane. Oznacza to, że możemy porównać rozkład czasowy okresu dojrzewania oraz wystąpienia po raz pierwszy pociągu do własnej lub przeciwnej płci i uzyskać przydatne informacje.

Choć dostępny jest pokaźny zestaw danych, potrzebujemy danych ukazujących przebieg zdarzeń rok po roku, a jeśli to niemożliwe - średnią wieku i odchylenie standardowe. Najstarsze dostępne dane zawdzięczamy (jak się można było spodziewać) Kinseyowi i jego współpracownikom, lecz także Whitam i zespół oraz Savin-Williams także dostarczyli późniejszych użytecznych danych. Dane zebrane przez Whitam'a są szczególnie interesujące, ponieważ nie pochodzą one wyłącznie z USA, lecz z innych państw. Dzięki temu uzyskujemy nową perspektywę pozwalającą ocenić na ile ujawnienie się SSA lub OSA jest uwarunkowane biologicznie na ile kulturowo.

Czynniki biologiczne

Przegląd literatury pokazuje, że wydarzenia uwarunkowane biologicznie, powszechnie uznawane za niezależne od czynników społecznych czy środowiskowych są dość ściśle skupione w czasie, a odchylenie standardowe (współczynnik wariacji) zadziwiająco stałe.

Biologicznie zdeterminowane wydarzenia życiowealt
Tablica 1.
Zróżnicowanie w uwarunkowanych biologicznie zdarzeniach życiowych. Długość ciąży (np.. Anon. 2003), Erupcja przedtrzonowców stałych (Hagg & Taranger, 1998), dojrzewanie (Finland; Kaltiala-Heino et al. 2003), menopauza, (de Bruin i in.2001).

Relatywne odchylenia standardowe zostały skorygowane ze względu na znane procentowo wpływy poza-genetyczne, składające się na całe 80% (*poza czasem trwania ciąży, gdzie nie wprowadzono korekt). Źródła danych służących korekcie: dojrzewanie (Pickles et al, 1998), erupcja zębów (Dempsey and Townsend, 2001; artykuł ten zawiera dane o średnich i odchyleniu standardowym dla wszystkich zębów, wybrałem dane dla zębów wyrzynających się w czasie zbliżonym do rozpoczęcia okresu dojrzewania), menopauza (deBruin et al. 2001) Dla osób o zacięciu metodologicznym dodam, że korekcja wpływu czynników poza-genetycznych została dokonana na podstawie studiów nad bliźniętami monozygotyczymi i została opracowana w oparciu o wariancje nie odchylenie standardowe.

Skorygowane odchylenia standardowe wynoszą od 5.9% do 9.6% co wskazuje na dość niewielką rozpiętość czasową. Odchylenie standardowe tego rozmiaru jest typowe dla wszelkich zdarzeń w życiu uwarunkowanych biologicznie. Czynniki biologiczne wywołują dojrzewanie w dość ograniczonym zakresie wiekowym. Zależności te można opisać tak, jak w następującym wykresie:

Odchylenie standardowe uwarunkowanych biologicznie wydarzeń życiowych alt
Rys. 1.
Liniowa zależność między odchyleniem standardowym w jednostkach czasu wydarzeń i średni wiek ich wystąpienia. Cztery punkty uwzględniające konkretne zęby zostały zaznaczone osobno. Odchylenie standardowe jest niemal stałym ułamkiem wieku.

Analiza danych

Oto dane z badań Kinsey i in. (1948, 1953).

Dojrzewanie i pierwsze odczucie pobudzenia seksualnego (u mężczyzn) (Kinsey) alt
Rys 2.

Pierwsze odczucia pociągu seksualnego, dane uzyskane z pracy Kinseya i in. (1948)

Należy zwrócić uwagę, że początek dojrzewania jest tworzy relatywnie zwięzły klaster, w porównaniu z pierwszym odczuciem pociągu do płci przeciwnej (OSA). Pierwsze odczucie pociągu do własnej płci(SSA) z kolei nie posiada w ogóle wyraźnie zaznaczonego szczytu i jest silnie rozproszony w czasie (w porównaniu do początku okresu dojrzewania).

Dojrzewanie i pierwsze odczucie pobudzenia seksualnego (u kobiet)(Kinsey)alt
Rys 3.
Pierwsze odczucia pociągu seksualnego, dane uzyskane z pracy Kinseya i in. (1953)

Należy zwrócić uwagę, jak relatywnie zwięzły jest szczyt początku okresu dojrzewania. Należy też zwrócić uwagę, że występuje szczyt dla odczuwania pociągu wobec płci przeciwnej około 16 roku życia, z kilkoma punktami występującymi aż do późnych lat 20. Kształt odczuwania pierwszego pociągu wobec własnej płci został także zaznaczony, by wskazać, że prawdziwy 'szczyt' także występuje dla innych danych o SSA pojawiających się w publikacji Kinseya, choć nie jest to zbyt oczywiste, gdy się temu bliżej przyjrzeć.

Analizując później zbierane dane (zwłaszcza dotyczące kobiet) zaobserwowaliśmy znaczne zmiany w wieku, w którym występuje szczyt pierwszego doświadczenia pociągu seksualnego (w stosunku do czasów Kinseya). Zobaczymy, że średnie wieku doświadczenia SSA i OSA w większości obniżyły się do wieku poprzedzającego okres dojrzewania, dostarczając argumentu, że są od dojrzewania niezależne. To dowodzi wysokiej seksualizacji Amerykańskiej kultury dotykającej osób coraz młodszych w porównaniu z późnymi latami 50.

Zbadamy teraz dane uzyskane z badań Hamer i in. (1993), które są nie tylko współczesne, lecz bardzo przejrzyste, ponieważ ukazują dane osobno dla każdego roku (jeśli chodzi o wiek uczestników badania). Można zobaczyć, że po raz kolejny dane mówiące o pierwszym doświadczeniu SSA są bardzo rozproszone, w porównaniu z danymi wskazującymi początek okresu dojrzewania. Zarówno ma wykresie Hamera jak i Kinseya występuje spadek w wieku lat 9 i wzrost w wieku lat 10. prawdopodobnie jest to wynikiem zaokrąglania - ludzie wskazują 10 rok życia jako szacunkowy wiek pierwszego doświadczenia pociągu seksualnego.

Dojrzewanie i pierwsze doświadczenie SSA (Hamer)
alt
Rys 4.
Pierwsze odczucia SSA przez mężczyzn, dane uzyskane z pracy Hammera i in. (1993)

Porównanie początku okresu dojrzewania (w większości następującego wskutek czynników genetycznych) z wystąpieniem SSA pokazuje po raz kolejny, że są one różne. SSA nie wygląda jak genetycznie uwarunkowane wydarzenie związane z okresem dojrzewania. Dwie średnie o odchylenia standardowe wynoszą odpowiednio 10,0?4,1 lat oraz 12,5? 1,4 lat.

Relatywny rozrzut dla SSA (41% = 4,1/10, oraz podobny dla OSA) jest zdecydowanie większy niż dla jakiegokolwiek wydarzenia biologicznie uwarunkowanego, dostępnego w literaturze (gdzie największy rozrzut występuje dla siwienia i wynosi 28%). relatywne odchylenia standardowe wydarzeń w okresie prenatalnym, są mniejsze niż po urodzeniu lecz w tym artykule zajmujemy się wyłącznie danymi drugiego typu.

Oto inne odchylenia standardowe w relacji do wieku:

  • owodnia uzyskuje rozmiar 10 mm (4% Creighton University Hospital 2006)
  • pierwsze ruchy głową w życiu płodowym człowieka (4.6%, Kurjak et al. 2006)
  • powstanie pierwszej bruzdy w mózgu człowieka w prenatalnym stadium rozwoju (2.2%, Garel et al. 2001)
  • pełzanie (19% Garruth and Skinner 2002)
  • chodzenie (14% Taanila et al. 2004)
  • mówienie (12.3% e.g. Barbone et al. 2004)
  • siwienie (28% wyliczone na podstawie Keogh & Walsh 1965)
  • łysienie (26%,wyliczone na podstawie Hayakawa et al. 1992)
  • średnia długość życia (17%, tabele opisujące długość życia w USA).

Poza wydarzeniami mającymi miejsce prenatalnie, podczas ciąży, te odchylenia standardowe są w większości większe niż dla okresu dojrzewania i nie są wyłącznie uwarunkowane genetycznie, ma na nie znaczący wpływ oddziaływanie środowiska i przypadkowych wydarzeń, jednak ilościowe określenie wpływu takich czynników nie jest dostępne w literaturze, dlatego nie mogliśmy wyłonić czysto 'genetycznego' ich komponentu.

Odchylenia standardowe wydarzeń w życiu człowieka w relacji do wiekualt
Rys 5.

Relatywne rozproszenie wieku, w którym występują określone wydarzenia 99%CI to przedział ufności dla grupy zdarzeń zaznaczonych po lewej stronie linii, Wyjaśnienie poniżej.

Powyższy wykres ukazuje, że pierwsze doświadczenie SSA (podobnie OSA - omówione później) jest odrębną klasą od pozostałych wydarzeń. SSA jest odległe o więcej niż trzy odchylenia standardowe od pozostałych wydarzeń zgrupowanych po lewej (to to samo co przekroczenie 99% cofidence interval). Ten standardowy test statystyczny wykazuje jak mało prawdopodobne jest by SSA należało do tej samej grupy co pozostałe wydarzenia. Gdyby uwzględnić więcej danych dotyczących ciąży, kontrast ten byłby jeszcze bardziej widoczny.

W rezultacie teza o 'wrodzoności' zarówno SSA jak i OSA jest wysoce nieprawdopodobna. Romantyczny pomysł, że ktoś się urodził po to by zakochać się w wyznaczonym przez gwiazdy roku jest podobnie pozbawiona podstaw. Lecz zdecydowanie 'urodziliśmy się' po to, by rozpocząć okres dojrzewania w dość wąskim przedziale czasowym. Nie jest całkowicie niemożliwe, że pierwsze odczucie pociągu seksualnego ma komponent genetyczny, lecz ma zdecydowanie o wiele szersze spektrum czasowe w jakim się ujawnia,Jednakże musimy powiedzieć, że a) zarówno OSA jak i SSA są znacząco odmienne od znanych uwarunkowanych biologicznie wydarzeń życiowych b) wiek ich ujawniania się zmienił się drastycznie w ciągu ostatnich 50 lat, co pokazuje, że są one w znaczącym stopniu zależne od zmiennych kulturowych. Wydaje się zatem, że udział czynnika genetycznego jest niewielki.

Całkowita wariancja (lub czynniki powodujące wzrost rozproszenia) obejmuje wpływ czynników genetycznych, społecznych, środowiskowych oraz przypadku. Porównujemy więc wariancję czynnika genetycznego w okresie dojrzewania z jego wariancją całkowitą. Część zależna od czynników pozagenetycznych może być społeczna środowiskowa, lub przypadkowa.

Można dokonać ogólnego oszacowania wpływu uwarunkowań genetycznych porównując stopień rozproszenia momentu rozpoczęcia okresu dojrzewania i pierwszego doświadczenia pociągu seksualnego. Po szeregu korekt mogliśmy porównać wariancje - odchylenia standardowe do kwadratu. Porównanie to zostało ukazane na wykresie 6. Wpływ czynnika genetycznego jest znacznie mniejszy, wynosi tylko 6,0% całkowitej wariancji.

Porównanie wariancji pierwszego doświadczenia SSA z wariancją genetyczną momentu rozpoczęcia okresu dojrzewania
alt
Rys. 6.
Wariancja zdarzenia uwarunkowanego genetycznie w porówaniu z wariancją pierwszego doświadczenia SSA dla mężczyzn

Jakikolwiek czynnik genetyczny przyczyniający się do powstania SSA, gdyby był podobny do czynnika wywołującego okres dojrzewania, stanowiłby zaledwie 6% czynników wywołujących SSA. Sugeruje to, iż 94% wpływu nie zależy od genów, lecz od innych czynników - wpływów społecznych, lub przypadku. Choć zwykle szacuje się wpływ genetyki na powstanie SSA na 30% (Bailey et al., 2000; przy czym dotyczy to raczej dorosłych niż dzieci), jest to najprawdopodobniej możliwe maksimum, tak jak udokumentowano to w książce My Genes Made Me Do It! (Whitehead and Whitehead 1999), a wiele innych dowodów w tej książce sugeruje dziesięcioprocentowy udział czynników genetycznych, co jest zbieżne z podejściem prezentowanym w tym artykule.

Relatywny wpływ czynnika genetycznego na powstanie odczuć SSA może być modyfikowany wiekiem. To znaczy relatywny wpływ czynników genetycznych będzie zwiększał się, lub obniżał w zależności od wagi innych czynników. Całkowity wpływ genetyczny będzie pozostawał stały, lecz relatywny wpływ będzie się prawdopodobnie zmieniał. Obliczyliśmy całkowita wariancję pierwszego doświadczenia SSA lub OSA w dzieciństwie, lecz można argumentować, że tożsamość seksualna osoby dorosłej może być inna i mieć inny relatywny wkład genetyczny.

Nie jest jasne w jakim kierunku mogą iść zmiany związane z wiekiem. Można argumentować, że najwcześniejsza manifestacja tych odczuć najprawdopodobniej jest pod najsilniejszym wpływem genetycznym, jako bliższa momentowi narodzenia, a późniejsze manifestacje tych odczuć w dorosłości mogą następować pod wpływem czynników społecznych. Z drugiej strony można uznawać, że skoro dziecko jest pod najsilniejszym wpływem rodziców, dlatego wpływ czynników społecznych może być relatywnie wysoki,a wpływ czynników genetycznych zminimalizowany. Później, gdy dana osoba jest w stanie podejmować samodzielne decyzje, może zdecydować się poddać wpływowi czynników genetycznych, a więc ich relatywne znaczenie wzrośnie. Niezależnie od tego wygląda na to, że pierwsze doświadczenie SSA jest sprawą bardzo nieregularną, niepewną, a jak zobaczymy tak samo to wygląda w przypadku OSA. Wydaje się jasne, że osoby, które przytaczają doświadczenie SSA jako swe najwcześniejsze wspomnienia, prawdopodobnie mówią prawdę, lecz są to wyjątkowo rzadkie przypadki. Średnia wieku wynosi 10 lat, a rozproszenie jest bardzo szerokie.

Powróćmy teraz do międzykulturowych danych Whitam'a. Musieliśmy je obliczyć na podstawie zakresów wiekowych podanych przez autora, ze względu na brak informacji rozpisanych rok po roku. Wprowadza to nieco obliczeń przybliżonych.

alt
Tabela 2.

Whitam et al (1986) dane doświadczenia po raz pierwszy OSA lub SSA przez chłopców. Wartości podane są w latach, a zakres błędu odpowiada jednemu odchyleniu standardowemu.


Tabela 3.
Whitam et al (1986) dane doświadczenia po raz pierwszy OSA lub SSA przez dziewczynki. Wartości podane są w latach, a zakres błędu odpowiada jednemu odchyleniu standardowemu.

Zauważyliśmy, że odchylenie standardowe jest bardzo duże, zarówno jeśli chodzi o SSA jak i OSA, lecz zasadniczo mniejsze dla OSA. Niższa średnia wieku doświadczenia OSA i SSA w USA niż w innych krajach sugeruje zintensyfikowanie seksualizacji kultury USA.

Na rysunkach 7 i 8 chcemy zwrócić uwagę na interesującą różnicę między czasem pierwszego doświadczenia SSA i OSA w populacji męskiej i żeńskiej.

Pojawienie się pociągu seksualnego w populacji męskiejalt
Rysunek 7.
Rozrzut wiekowy pojawienia się pierwszego doświadczenia pociągu seksualnego w populacji męskiej.

Zarówno szczyt jak i rozrzut są bardzo podobne dla męskiej populacji zarówno w przypadku OSA jak i SSA. Może być to związane z podobieństwem w źródle obu rodzajów pociągu, lub też z różną reakcją na to samo zdarzenie.

Pojawienie się pociągu seksualnego w populacji żeńskiejalt
Rysunek 8.
Występują silne różnicie w wieku i formie pojawienia się pociągu seksualnego w populacji żeńskiej w przypadku SSA i OSA.

Jak wcześniej zauważyliśmy, wystąpienie po raz pierwszy SSA lub OSA w wieku około 10 lat nie odpowiada żadnemu znanemu zdarzeniu uwarunkowanemu genetycznie, takiemu jak okres dojrzewania. Jednakże odpowiada wiekowi społeczno-seksualnej formacji płci w szkole, w grupie rówieśniczej i np. możliwemu odrzuceniu przez grupę, któremu towarzyszy pragnienie akceptacji. Podobnie, pierwsze doświadczenie OSA pojawia się, gdy różnice między płciami są widoczne, a dziewczęta i chłopcy spostrzegają się nawzajem jako osobniki dziwne i potencjalnie fascynujące. Może to wyjaśniać relatywne podobieństwo wieku dla populacji męskiej i żeńskiej, jednak nie wyjaśnia rezultatów uzyskanych w czasach Kinseya, które najwyraźniej opierają się o zupełnie odmienną dynamikę społeczno-seksualną.

Wnioski.

Średnia wieku pierwszego doświadczeni zarówno OSA jak i SSA w populacji męskiej wypada obecnie w USA około 10 roku życia i jest w sposób oczywisty pod silnym wpływem czynników innych niż czysto biologiczne. Nie jest to pre-programowane jak np. okres dojrzewania. Niektóre z czynników są kulturowe, co wykazują różnice w wieku pierwszego doświadczenia SSA i OSA w rożnych krajach. Niektóre z tych czynników to prawdopodobnie przypadek - jak np. poznanie atrakcyjnej osoby. Wydaje się, że zakochanie, nawet w swych początkowych fazach jest wystarczająco przypadkowe, ze zostawia możliwość poczucia, iż towarzyszy mu atmosfera tajemniczości i nieprzewidywalności. Wyniki są zgodne z zaskakująco niskim - 10% - oszacowaniem wpływu czynników biologicznych na powstawanie SSA w pracy Whitehead & Whitehead (1999).

SSA oraz OSA zamiast być wybitnych przykładem zdarzeń uwarunkowanych biologicznie, okazują się mniej wrodzone niż jakiekolwiek inne zdarzenie życiowe dla którego dostępne są dane.

N.E.Whitehead
Institute of Radiation Biology and Medicine, Hiroshima University

Bibliografia:

Anon. (2003): Examination question. www.stat.rutgers.edu accessed 4th January 2006. Many other sources cite the identical result, without attribution.
Bailey, JM, Dunne, MP, Martin, NG (2000) Genetic and environmental influences on sexual orientation and its correlates in an Australian twin sample. Journal of Personality and Social Psychology 78, 524-536
Barbone, F, Valent, F, Pisa, F, Davis, F, Fajon, V, Gibicor, D, Loger, M, Horvat, M. (2004): Prenatal low-level methyl mercury exposures and child development in an Italian coastal area. Seychelles Medical and Dental Journal 7, 149-153.
Creighton University Medical Center (2006): Ultrasound of early pregnancy http://radiology.creighton.edu/pregnancy.htm Accessed 28th September 2006
de Bruin, JP, Bovenhuis, H, van Noord, PAH, Pearson, PL, Rendonk, JAM, te Velde, ER, Kuurman, WW, Dorland, M (2001): The role of genetic factors in age at natural menopause. Human Reproduction 16, 2014-2018.
Dempsey, PJ, Townsend, GC (2001): Genetic and environmental contributions to variation in human tooth size. Heredity 86, 685-693.
Garel, C, Chantrel, E, Brisse, H, Elmaleh, M, Luton, D, Oury, JF, Sebag, G, Hassan, M (2001): Fetal cerebral cortex: normal gestational landmarks identified using prenatal MR imaging. AJNR American Journal of Neuroradiology 22, 183-189.
Garruth, BR, Skinner, JD (2002): Feeding behavior and other motor development in healthy children (2-24 months). Journal of the American College of Nutrition 21, 88- 96.
Hagg, U, Taranger, J (1998): Dental development, dental age and tooth counts. Angle Orthodentist 55, 93-107.
Hamer, DH, Hu, S, Magnuson,VL, Hu, N, Pattatucci, AML (1993): A linkage between DNA markers on the X-chromosome and male sexual orientation. Science 261, 321-327
Hayakawa, K, Shimizu, T, Ohba, Y, Tomioka, S, Takahashi, S, Amano, K, Yura, A, Yokoyama, Y, Hayakata, Y (1992): Intrapair differences of physical aging and longevity in identical twins. Acta Geneticae Medicae et Gemellologiae Roma 41, 177- 185
Kaltiala-Heino, R, Marttunen, M, Rantanen, P, Rimpela, M (2003): Early puberty is associated with mental health problems in middle adolescence. Social Science and Medicine 57, 1055-1064.
Kinsey, AC, Pomeroy, WB, Martin, CE (1948): Sexual Behavior in the Human Male W.B. Saunders, Philadelphia. Kinsey, AC, Pomeroy, WB, Martin, CE, Gebhard, PH (1953): Sexual Behavior in the Human Female. W.B. Saunders, Philadelphia.
Kurjak, A, Andonotopo, W, Hafner, T, Salihagic, A, Standojevic, M, Azumendi, G, Ahmed, B. Carrera, J, Troyano, JM (2006): Normal standards for fetal neurobehavioral developments ? longitudinal quantification by four dimensional sonography. Journal of Perinatal Medicine 34, 56-65.
Pickles, A, Pickering, K, Simonoff, E, Silberg, J, Meyer, J, Maes, H (1998): Genetic "Clocks" and "Soft" events: a twin model for pubertal development and other recalled sequences of developmental milestones, transitions, or ages at onset. Behavior Genetics 28, 243- 253.
Taanila, A, Murray, GK, Jokelainen, J, Isohanni, M, Rantakallio, P. (2004): Infant development milestones: a 31-year follow up. Developmental Medicine and Child Neurology 47, 581-586.
Whitam, FL, Mathy, RM (1986): Male Homosexuality in Four Societies. Praeger, Westport Connecticut, Whitam, FL, Daskalos, C., Sobolewski, CG, Padilla, P. (1998): The Emergence of Lesbian Sexuality and Identity Cross-culturally: Brazil, Peru, the Philippines, and the United States. Archives of Sexual Behavior. 27:31-56.
Whitehead, NE, Whitehead, BK (1999): My Genes Made Me Do It! Huntington House, Layfayette, Louisiana.

źródło: NARTH Conference Papers 2006